Αναπτύσσοντας την κουλτούρα επιχειρηματικότητας στα πανεπιστήμια
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Ανάπτυξη, Καινοτομία, Νέο Επιχειρείν
Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΠΡΑΣΤΑΚΟΥ,
Κοσμήτορα της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Stevens Institute of Technology, USA
και Πρώην Πρύτανη του ΟΠΑ.
Είναι κοινή η πεποίθηση ότι ο πλούτος και η ευημερία θα στηριχθούν μελλοντικά όλο και περισσότερο στις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες των σημερινών νέων. Ιδιαίτερα στην εποχή μας, που οι ψηφιακές τεχνολογίες δημιουργούν τεράστιες επιχειρηματικές ευκαιρίες για ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών, η προοπτική των νέων για επιχειρηματική δραστηριοποίηση γίνεται όλο και περισσότερο ελκυστική, με αποτέλεσμα, στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του εξωτερικού, το ποσοστό των αποφοίτων που ασχολούνται με επιχειρηματικά ventures βαίνει αυξανόμενο. Ο ρόλος επομένως των πανεπιστημίων στην προετοιμασία των νέων για αυτήν την προοπτική και την καλλιέργεια κουλτούρας επιχειρηματικότητας στο πανεπιστήμιο είναι σημαντικός.
Στην Ελλάδα έχουν γίνει εντυπωσιακά βήματα προόδου για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Μια ματιά στη σελίδα του European Enterprise Network (https://www.een.gr/el/thermokoitides-diktya-ypostirixis) αποκαλύπτει μια σειρά από θερμοκοιτίδες (incubators), λοιπά δίκτυα υποστήριξης (co-working spaces, accelerators, mentoring networks, κ.ά.), εταιρίες venture capital, κ.ά. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η παρουσία Μονάδων Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας σε πολλά πανεπιστήμια, με έντονη δραστηριότητα στην προώθηση επιχειρηματικών πρωτοβουλιών. Για παράδειγμα, η θερμοκοιτίδα του ΟΠΑ (ACEin) αυτή τη στιγμή παρέχει υπηρεσίες θερμοκοιτίδας σε 20 νεοφυείς επιχειρήσεις, ενώ έχει ολοκληρώσει αντίστοιχες υπηρεσίες σε 32 άλλες επιχειρήσεις σε χώρους όπως λιανεμπόριο, ενοικίαση οχημάτων, τουρισμός, αγορά εργασίας, διαιτολογία, well being, κ.ά. Παράλληλα, οργανώνει συνέδρια, πανεπιστημιακούς διαγωνισμούς επιχειρηματικότητας, και πολλά ακόμα. Πράγματα που ήταν απίστευτα πριν από μόλις 10 χρόνια!
Θεωρώ ότι υπάρχει ακόμα μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης. Πιστεύω στο Ελληνικό επιχειρηματικό δαιμόνιο, και οι επιδόσεις των Ελλήνων επιστημόνων σε θέματα καινοτομίας και χρηματοδοτούμενης έρευνας είναι πράγματι εντυπωσιακές σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Όπως επίσης εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των Ελλήνων καθηγητών και ερευνητών σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, κάτι που αξίζει να αξιοποιηθεί. Εκεί όμως που πρέπει να γίνει μεγαλύτερη προσπάθεια είναι στην ανάπτυξη της επιχειρηματικής κουλτούρας και στη σύνδεση της έρευνας με την εμπορευματοποίηση (commercialization).
Συμμετείχα ενεργά στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και στο ΟΠΑ και στο Stevens όπου βρίσκομαι τώρα. Με βάση αυτές μου τις εμπειρίες, θα εστιαστώ σε δύο προτάσεις που θεωρώ απόλυτα επίκαιρες και εφαρμόσιμες, που θα πρέπει να υλοποιηθούν με πρωτοβουλία των πανεπιστημίων, και τη συμβολή της Πολιτείας και του επιχειρηματικού κόσμου: α) να δοθεί έμφαση στην ανάπτυξη της εκπαίδευσης πάνω στην επιχειρηματικότητα και β) να αναπτυχθούν ερευνητικά εργαστήρια στα ΑΕΙ, συγχρηματοδοτούμενα από την Πολιτεία και τον κόσμο των επιχειρήσεων με σκοπό την ανάπτυξη και την εμπορευματοποίηση των νέων προϊόντων και υπηρεσιών που θα αναπτυχθούν από την έρευνα.
Να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε κοινά εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες μεταξύ Οικονομικών Σχολών, Σχολών Μηχανικών, Χημικών, Βιολόγων, Γεωπόνων για συνεργασία φοιτητών και προώθηση ιδεών για νέα προϊόντα και υπηρεσίες
Η εκπαίδευση στην επιχειρηματικότητα
Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν επιφέρει επανάσταση στη λειτουργία των επιχειρήσεων και οργανισμών, καθώς και στους ρόλους και απαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες των στελεχών, με αποτέλεσμα όλα τα πανεπιστήμια διεθνώς να έχουν ήδη ξεχυθεί σε αγώνα ανανέωσης της ύλης, του τρόπου διδασκαλίας, των εκπαιδευτικών τους δραστηριοτήτων (βλ. πχ. www.macude.org). Πρέπει επομένως να είμαστε σίγουροι ότι προσφέρουμε σύγχρονα μαθήματα και εκπαιδευτικά προγράμματα που ανταποκρίνονται στις σημερινές συνθήκες.
Στην προσπάθειά μας για μια πληρέστερη εκπαίδευση σε θέματα επιχειρηματικότητας, είναι σημαντικό να περιλάβουμε ει δυνατόν σε κάθε μάθημα και την επιχειρηματική σκοπιά. Τι γίνεται ένα προϊόν όταν παράγεται; Ποιες ανάγκες εξυπηρετεί; Ποιες είναι οι ηθικές αρχές της επιχειρηματικότητας; Στη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού, να τονιστεί η επιχειρηματική σκέψη σαν ένα βασικό κριτήριο επιλογής προσωπικού. Στη Στρατηγική, να δοθεί έμφαση στην αναγνώριση επιχειρηματικών ευκαιριών για τη διαμόρφωση στρατηγικής. Στη Μηχανολογία και άλλες επιστήμες, να προσέξουμε τις ανάγκες του χρήστη και της κοινωνίας και να αναπτύξουμε προϊόντα προς αυτήν την κατεύθυνση. Να αναγνωρίσουμε τη σημασία της μικρομεσαίας επιχείρησης στη σύγχρονη παγκόσμια κοινωνία της γνώσης. Να δώσουμε στους φοιτητές μας να καταλάβουν ότι στην εποχή μας, τις «ονειρεμένες δουλειές» (dream jobs), πρέπει (και μπορούν) να τις δημιουργήσουν οι ίδιοι. Να προσπαθήσουμε να ενσωματώσουμε την επιχειρηματικότητα αδιακρίτως ακαδημαϊκού αντικειμένου ή επιπέδου σπουδών.
Παράλληλα, είναι απαραίτητο να υιοθετήσουμε μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και επιχειρηματικής κουλτούρας. Να μην περιοριζόμαστε σε παροχή τεχνικών γνώσεων, αλλά να προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε στους φοιτητές όραμα και δεξιότητες, καθώς και μια διεθνή (και όχι τοπική) προοπτική. Να αναπτύξουμε παράλληλες δραστηριότητες (όπως «κάνε τη δική σου επιχείρηση»), ή μηχανισμούς στήριξης (όπως ομάδα mentors ή επιχειρήσεις του κλάδου) που θα ενθαρρύνουν τους φοιτητές να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να εξοικειωθούν με το επιχειρηματικό περιβάλλον και να μάθουν να «παίρνουν το μέλλον» στα χέρια τους. Στόχος θα πρέπει να είναι να μην υπάρχει φοιτητής που με την αποφοίτησή του/της να μην έχει την ευκαιρία μιας πρακτικής άσκησης.
Είναι σημαντικό να αναδείξουμε τη σημασία της συνεργασίας και της ομαδικότητας μέσα στα πλαίσια ομάδας, αλλά και μεταξύ ομάδων και επαγγελμάτων. Να μάθει ο μηχανικός να συνεργάζεται με τον οικονομολόγο και το νομικό. Να αναπτύξουμε τις προσωπικές τους δεξιότητες σχετικά με την ομαδικότητα, την ηγεσία, τη διαχείριση κινδύνου, τις διαπραγματεύσεις κ.λπ. Παρά τη μεγάλη σημασία που αποκτούν οι «αριθμητικές» δεξιότητες, τα soft skills παραμένουν πολύ σημαντικά. Να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε κοινά εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες μεταξύ Οικονομικών Σχολών, Σχολών Μηχανικών, Χημικών, Βιολόγων, Γεωπόνων, για συνεργασία φοιτητών και προώθηση ιδεών για νέα προϊόντα και υπηρεσίες.
Το τρίπτυχο έρευνα/ανάπτυξη/commercialization
Παράλληλα με μια στοχευμένη προσπάθεια στην εκπαίδευση, πρέπει να γίνει προσπάθεια το τρίπτυχο έρευνα/ ανάπτυξη/ εμπορευματικοποίηση να ξεκινά μέσα από το Πανεπιστήμιο, με τη δημιουργία κατάλληλων εργαστηρίων που θα χρηματοδοτούνται από την Πολιτεία και τον κόσμο των επιχειρήσεων. Θα αναφέρω ένα ενδεικτικό παράδειγμα από την προσωπική μου εμπειρία στο Stevens Institute of Technology, ένα κατ’ εξοχήν τεχνολογικό ίδρυμα, από τα παλαιότερα των ΗΠΑ, με μεγάλη παράδοση στην έρευνα, καινοτομία και ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών.
Πριν από περίπου 2 χρόνια, μετά από διαγωνισμό, ανατέθηκε στο Stevens από το National Science Foundation (NSF) η ανάπτυξη του 1ου Κέντρου Ερευνών στις ΗΠΑ πάνω σε θέματα τεχνολογιών χρηματοοικονομικής (FinTech). Το κέντρο CRAFT (Center for Research to Advance Financial Technologies, https://www.stevens.edu/craft) είναι της κατηγορίας IUCRC (Industry-University Collaborative Research Center) και χρηματοδοτείται πλην του NSF και από 13 μεγάλους οργανισμούς όπου περιλαμβάνονται ονόματα όπως Goldman Sachs, UBS, Bank of America, IBM, κ.ά. Σκοπός του κέντρου είναι η ανάπτυξη έρευνας για την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών που θα απευθύνονται σε πραγματικές ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας και η μετέπειτα εκμετάλλευσή τους, που θα οδηγήσουν σε νέες θέσεις εργασίας, εξειδίκευση προσωπικού σε επιστημονικά προηγμένους κλάδους κ.λπ.
Το κέντρο διοικείται από το Πανεπιστήμιο, οι ερευνητικές προτάσεις υποβάλλονται από τα μέλη ΔΕΠ, αλλά οι αποφάσεις σχετικά με ποια από τα προτεινόμενα ερευνητικά έργα θα χρηματοδοτηθούν αποφασίζονται από τους εκπροσώπους των οργανισμών που συμμετέχουν, λαμβάνοντας υπόψη την καινοτομικότητα της κάθε πρότασης, τις ανάγκες της αγοράς, τη δυνατότητα επιτυχούς περαίωσης κ.λπ. Σήμερα τρέχουν 7 μεγάλα έργα fintech και σε μερικούς μήνες ο αριθμός αναμένεται να διπλασιαστεί. Το κέντρο έχει δημιουργήσει αντίκτυπο σε εθνικό επίπεδο και ήδη από την τοπική αυτοδιοίκηση καθώς και το NSF ετοιμάζονται άλλα έργα για να δημιουργηθούν πολλαπλασιαστικά οφέλη στην οικονομία γενικότερα.
Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντικότατη πρόοδο σε θέματα έρευνας και επιχειρηματικότητας, όπως έχει φανεί από πρόσφατες αποφάσεις διεθνών οργανισμών να εγκαταστήσουν κέντρα καινοτομίας (βλ. Microsoft, Pfizer, Cisco, Amazon), από την ιδιαίτερα πετυχημένη (και πρωτοποριακή) αυτοματοποίηση / ψηφιοποίηση του δημόσιου τομέα μέσα από το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, και από την έντονη δραστηριοποίηση της Επιτροπής Έρευνας και Τεχνολογίας της Βουλής πάνω στα θέματα αυτά. Οι παραπάνω προτάσεις συμβάλλουν και αυτές προς αυτή τη κατεύθυνση.
