Δημοσιογραφία δεδομένων
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Νέα Εποχή σε Ανάλυση Δεδομένων και Στατιστική
ΚΕΛΛΥ ΚΙΚΗ
Δημοσιογράφος δεδομένων,
Project Manager iMEdD Lab στον μη κερδοσκοπικό δημοσιογραφικό οργανισμό iMEdD (imedd.org)
Τα τελευταία χρόνια, οι αριθμοί είναι οι ειδήσεις σε καθημερινή βάση. Η «επιπέδωση της καμπύλης», τα «ψευδώς αρνητικά» αποτελέσματα, η «υπερέχουσα θνησιμότητα» έγιναν τα «spread» του καιρού μας. Αυτά είναι τα προφανή, τα ευκολότερα πια, παραδείγματα δεδομένων στην ειδησεογραφία. Φυσικά, θα ήταν ελλιπές, ανακριβές και άδικο να υπεραπλουστεύσουμε λέγοντας ότι αυτό, όλο κι όλο, είναι η δημοσιογραφία δεδομένων.
Με πρώτη ύλη τα ποσοτικά ή τα ποσοτικοποιημένα στοιχεία, η δημοσιογραφία δεδομένων συγκροτεί και μεταδίδει την πληροφορία στην ψηφιακή εποχή μας. Τα έργα της εκπορεύονται από τη δημιουργική συνάντηση της δημοσιογραφίας με τη στατιστική, την πληροφορική και το design. Απώτερος σκοπός δεν είναι άλλος από εκείνον της δημοσιογραφίας εν γένει: η έρευνα για θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος, η απελευθέρωση της πληροφορίας για το κοινό καλό. Τα εργαλεία και τα μέσα, οι τεχνικές και τα φορμάτ, οι πρόσθετες δεξιότητες και οι διατομεακές συνεργασίες είναι που αλλάζουν ή εμπλουτίζονται.
Σήμερα, «οι ιδέες γύρω από το τι μπορεί να θεωρηθεί δημοσιογραφική πηγή αλλάζουν. Οι πηγές μπορούν να λάβουν πλέον πολλές μορφές: δημόσια σύνολα δεδομένων, ηλεκτρονικά μηνύματα που διέρρευσαν, σκαναρισμένα έγγραφα, δορυφορικές εικόνες και δεδομένα αισθητήρων», όπως γράφει ο Σαμ Λίον στο κεφάλαιο υπό τον τίτλο «Εξηγώντας τις Μεθόδους: Υπολογιστικά Φύλλα, Script και Notebook Προγραμματισμού», στον συλλογικό τόμο Το Εγχειρίδιο της Δημοσιογραφίας Δεδομένων: Προς μια Κριτική Πρακτική Δεδομένων, που διατίθεται ελεύθερα στα ελληνικά από το iMEdD Lab (datahandbook.lab.imedd.org). Οι δημοσιογράφοι, λοιπόν, γράφουν κώδικα και συνεργάζονται με προγραμματιστές, για να συλλέξουν, να οργανώσουν και να δομήσουν τα πανταχού παρόντα δεδομένα, τις πληροφορίες που είναι άφθονες και διαθέσιμες αλλά συχνά διάσπαρτες, αδόμητες και, ως εκ τούτου, απρόσιτες. Είναι το πρώτο από τα κύρια στάδια μιας ροής εργασιών που πάντοτε φιλοδοξεί να καταλήξει στην αφήγηση της ιστορίας –η οποία, με τη σειρά της, είτε συνίσταται είτε ενισχύεται από την οπτικοποίηση των δεδομένων.
Ενδιαμέσως, ο πυρήνας της δημοσιογραφικής έρευνας προσομοιάζει της στατιστικής ανάλυσης. Καταρχάς, η δημοσιογραφία δεδομένων στοχεύει ακριβώς στην ανακάλυψη μοτίβων και τάσεων στα δεδομένα −αυτή θα είναι η είδηση, αυτή θα διαμορφώσει τη δημοσιογραφική αφήγηση. Έπειτα, ο κύκλος εργασιών για την ανάλυση των δεδομένων αντλεί τόσα πολλά από τις μεθόδους ποσοτικής έρευνας: Παρατηρούμε, ελέγχουμε και διορθώνουμε τα στοιχεία. Διατυπώνουμε ερευνητικές υποθέσεις τις οποίες, στη συνέχεια, ελέγχουμε είτε συνοψίζοντας τα δεδομένα δια της περιγραφικής στατιστικής είτε εφαρμόζοντας μεθόδους επαγωγικής στατιστικής. Ιδίως για τους σκοπούς της τελευταίας, είναι σαφές ότι οι συνέργειες δημοσιογραφικών ομάδων με στατιστικούς και άλλους εκπροσώπους των θετικών επιστημών είναι αναγκαίες. Αυτό ακριβώς αντικατοπτρίζουν, άλλωστε, μεγάλα, διεθνή δημοσιογραφικά έργα, όταν υπογράφονται από τέσσερα, πέντε ή και περισσότερα άτομα. Στο τέλος, εξάγουμε συμπεράσματα τα οποία συνθέτουν το δημοσιογραφικό story.
Πέρα από την ίδια την πρακτική της εργασίας με δεδομένα, εάν κανείς αναλογιστεί τα χαρακτηριστικά των δύο τομέων, δημοσιογραφίας και στατιστικής, με μια πιο στοχαστική διάθεση, θα διαπιστώσει ότι ίσως υπάρχουν και άλλες, βαθύτερες, ομοιότητες. Πρώτα, καμιά τους δεν είναι αυθύπαρκτη: δημοσιογραφία και στατιστική δεν έχουν δικά τους προβλήματα (τα προβλήματα των άλλων, τα προβλήματα της κοινωνίας, είναι οι δικές τους προβληματικές) και δεν εφευρίσκουν τίποτε, αλλά ανακαλύπτουν πολλά. Δεύτερον, η μελέτη ενός δείγματος για την εξαγωγή γενικεύσιμων συμπερασμάτων για τον πληθυσμό, που είναι το αντικείμενο της στατιστικής, αποτελεί, αφενός, προστιθέμενη αξία της δημοσιογραφίας δεδομένων και, αφετέρου, την απόκριση στην αβάσιμη γενίκευση, για την οποία τόσο έχει κατηγορηθεί (συχνά όχι αδίκως) η δημοσιογραφία. Τρίτον, η παραδοχή, η διατύπωση και η αναπαράσταση της αβεβαιότητας, που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της στατιστικής μελέτης, αποτελεί υποχρέωση της δημοσιογραφίας δεδομένων.
Η σύγκλιση δημοσιογραφίας και στατιστικής είναι ήδη γεγονός διεθνώς. Στα αμοιβαία οφέλη της πιστέψαμε και εμείς στο iMEdD και εγκαθιδρύσαμε τη συνεργασία μας με το Τμήμα Στατιστικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Από τη μία, η δημοσιογραφία επιτελεί το καθήκον της με τη συνδρομή των πλέον ειδικών: φωτίζει ζητήματα δημοσίου ενδιαφέροντος, βασιζόμενη σε στοιχεία, μεθοδικές αναλύσεις και ευρήματα που καθιστά προσιτά σε όλους τους πολίτες. Έτσι, καταφέρνει την εκλογίκευση και την αναζωογόνησή της δια της μεγάλης επιστροφής στο γεγονός (στα περίφημα facts). Η στατιστική, από την άλλη, επαναπροσδιορίζει τη θέση της, συμμετέχει στον δημόσιο λόγο και απευθύνεται στο ευρύ, μη εξειδικευμένο κοινό. Αυτό δεν είναι, άλλωστε, η εξωστρέφεια;
