«Γιατί η στατιστική επιστήμη είναι τόσο ζωτικής σημασίας για το μέλλον»
Ο Πρύτανης του ΟΠΑ Καθηγητής Δημήτρης Μπουραντώνης και ο Καθηγητής του Cambridge Sir David Spiegelhalter
«Η τυχαιότητα στερείται λογικής και είναι πραγματικά δυσνόητη» λέει μιλώντας στην «ΟΠΑ News» ο βρετανός στατιστικός, Καθηγητής του Cambridge και μέλος πλέον της μεγάλης ακαδημαϊκής «οικογένειας» του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Sir David Spiegelhalter, ο οποίος αναγορεύτηκε πρόσφατα Επίτιμος Διδάκτορας του Τμήματος Στατιστικής, της Σχολής Επιστημών και Τεχνολογίας της Πληροφορίας του ΟΠΑ σε μια λαμπρή τελετή κατά την οποία τον υποδέχτηκαν ο Πρύτανης Καθηγητής Δημήτρης Μπουραντώνης και ο Πρόεδρος του Τμήματος Στατιστικής Καθηγητής Ιωάννης Ντζούφρας. Το έργο του τιμωμένου παρουσίασε ο Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Στατιστικής Νικόλαος Δεμίρης. Τα παρακάτω απαντάει στις ερωτήσεις της «ΟΠΑ News».
Βλέπετε αλλαγές στα πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών σε σχέση με τις απαιτήσεις/τα δεδομένα που φέρει η νέα ψηφιακή εποχή;
«Φυσικά θα πω ότι η πρόοδος της επιστήμης των δεδομένων αποτελεί πρόκληση για την πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Αντί να περιορίζεται σε προγράμματα μαθηματικών και στατιστικής, είναι σαφές ότι η εκπαίδευση στον τομέα της εξοικείωσης με τη χρήση των δεδομένων είναι σημαντική σε όλα τα διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Περιλαμβάνει πρώτα την εξοικείωση με τις αρχές του τι μπορούμε να μάθουμε από τα δεδομένα και μερικά από τα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Αλλά είναι επίσης ζωτικής σημασίας οι φοιτητές να έχουν ευρείες δεξιότητες στο να μπορούν να κριτικάρουν ισχυρισμούς που διατυπώνονται με βάση δεδομένα, κάτι που είναι κοινός τόπος για όλους σχεδόν τους τομείς σπουδών. Αυτό απαιτεί την εκμάθηση της κατάλληλης ερμηνείας των στατιστικών αναλύσεων και του τι είναι λογικό να ισχυριστεί κανείς. Αυτή είναι επίσης μια βασική ικανότητα ως πολίτης μιας χώρας ή κοινότητας, όπου βομβαρδίζεσαι με στατιστικά μέτρα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αλλού. Ποιο από αυτά μπορεί να είναι αξιόπιστο;»
Από την εμπειρία σας με τα μέσα ενημέρωσης, τι πρέπει να κάνουμε για να καταπολεμήσουμε τις ψευδείς ειδήσεις (fake news) χρησιμοποιώντας στατιστικά στοιχεία και δεδομένα;
«Αυτό είναι ένα ζωτικό ζήτημα. Πρώτον, δεν νομίζω ότι είναι δυνατό να ελεγχθούν τα πάντα στην πηγή - απλώς δεν είναι πρακτικό και σε κάθε περίπτωση εγείρει δύσκολα ερωτήματα σχετικά με τη λογοκρισία. Μπορούμε όμως να προσπαθήσουμε να επιβραδύνουμε τη διάδοση της παραπληροφόρησης – το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι η παρουσία παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά το πώς διαδίδεται μέσω συστάσεων αλγορίθμων.
Και αυτό πάλι χρειάζεται περισσότερη εκπαίδευση σχετικά με τις βασικές γνώσεις χρήσης δεδομένων (data literacy ή αλφαβητισμό δεδομένων), τόσο στο σχολείο όσο και μετά, για να είναι κάποιος σε θέση να κριτικάρει τους ισχυρισμούς που βασίζονται σε στατιστικά στοιχεία. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που είναι έτοιμοι να χειραγωγήσουν αποδεικτικά στοιχεία για δικούς τους σκοπούς, αλλά πιστεύω ότι αυτό θα πρέπει να αντιμετωπιστεί από τις Αρχές που πρέπει να είναι ακόμη πιο αξιόπιστες στην επικοινωνία τους, για να είναι διαφανείς ως προς τα θετικά και τα αρνητικά σε οποιαδήποτε ερώτηση, αντί να επιλέγουν στοιχεία ώστε να είναι πιο πειστικές.»
Γιατί πιστεύετε ότι την τυχαιότητα είναι τόσο δύσκολο να την κατανοήσει ο μέσος άνθρωπος; Τι πρέπει να κάνουμε για να τον/την εκπαιδεύσουμε σχετικά;
«Όχι μόνο ο μέσος άνθρωπος! Με έχουν ρωτήσει γιατί οι άνθρωποι βρίσκουν την τυχαιότητα τόσο αδιανόητη και δυσνόητη, και απαντώ ότι, μετά από 40 χρόνια σπουδής και διδασκαλίας, αποφάσισα τελικά ότι συμβαίνει επειδή η τυχαιότητα στερείται λογικής και είναι πραγματικά δυσνόητη. Επομένως, δεν εμπιστεύομαι τη διαίσθησή μου σε προβλήματα σχετικά με την τυχαιότητα και πρέπει πάντα να απομακρύνομαι και να σκέφτομαι προσεκτικά οποιαδήποτε ερώτηση.
Οι άνθρωποι, και αυτό περιλαμβάνει κι εμένα, τείνουν να εντοπίζουν μοτίβα εκεί που δεν υπάρχουν – υπάρχει ένας καλός ελληνικός όρος για αυτό αποφένια (apophenia), δηλαδή η ικανότητα του ανθρώπου να συνδέει φαινομενικά ασύνδετες πληροφορίες συντάσσοντας ένα έλλογο μωσαϊκό νοήματος. Και πάλι, πιστεύω ότι η εκμάθησή του αποτελεί μέρος του αλφαβητισμού δεδομένων (data literacy) και θα πρέπει να είναι ένα γενικό μέρος της εκπαίδευσης, όχι απλώς συστατικό των μαθηματικών.»
Έχετε κάνει σημαντικές συνεισφορές στον τομέα των Bayesian Statistics. Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το μέλλον αυτής της προσέγγισης στην εποχή των Big Data;
«Οι στατιστικές κατά Bayes ήταν κάποτε μειωμένου ενδιαφέροντος, αλλά τώρα έχουν γίνει μια γενική προσέγγιση για σύνθετα μοντέλα – κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η μαζική έρευνα για τη μόλυνση από την Covid στο Ηνωμένο Βασίλειο αναλύθηκε χρησιμοποιώντας την Μπεϋζιανή προσέγγιση και έτσι όλα τα αποτελέσματα κοινοποιήθηκαν - στο κοινό, στα μέσα ενημέρωσης και τους φορείς χάραξης πολιτικής – όσον αφορά τις εκτιμήσεις και τα “διαστήματα αξιοπιστίας” (credible intervals). Η βασική ιδέα είναι πραγματικά πολύ απλή – χρησιμοποιεί απλώς τη θεωρία πιθανοτήτων για να εκφράσει την αβεβαιότητα, κατασκευάζοντας μαθηματικά μοντέλα που προσπαθούν να πλησιάσουν την πραγματικότητα και στη συνέχεια χρησιμοποιώντας δεδομένα για να προσπαθήσουμε να μάθουμε για τα αβέβαια μέρη του μοντέλου μας.
Αλλά μπορεί να είναι δύσκολο να εφαρμοστεί, καθώς τα σύνολα δεδομένων έχουν γίνει τόσο μεγάλα. Και όπως κάθε στατιστική μοντελοποίηση, τα συμπεράσματα εξαρτώνται από υποθέσεις, και έτσι τα μοντέλα χρειάζονται προσεκτικό έλεγχο και τα συμπεράσματά τους πρέπει να κοινοποιούνται με προσοχή και μετριοφροσύνη.»
Τέλος, πώς βλέπετε τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) και τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί σχετικά με το Chat-GPT;
«Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Αυτά τα προγράμματα είναι πραγματικά μια εξαιρετική εξέλιξη - χρησιμοποιώ LLM στη δουλειά μου, και όχι μόνο για να γράφω ποιήματα σχετικά με τις στατιστικές Bayes σε σαιξπηρικό ύφος! Μπορούν να διεξάγουν αυτόματη στατιστική ανάλυση δεδομένων, και αυτό πιθανώς θα γίνει ευρέως διαδεδομένο. Αυτό σημαίνει ότι είναι ακόμη πιο ζωτικής σημασίας να μπορούμε να κριτικάρουμε στατιστικούς ισχυρισμούς, οι οποίοι μπορεί τώρα να δημιουργηθούν με λίγη ανθρώπινη συνεισφορά .
Τέλος, θέλω να πω ότι γνωρίζω εδώ και πολλά χρόνια πολλούς εκλεκτούς ερευνητές από το ΟΠΑ και τρέφω τεράστιο σεβασμό για το έργο τους. Είμαι πολύ χαρούμενος που λαμβάνω τον τιμητικό τίτλο σπουδών από το ΟΠΑ – είναι μια πραγματικά μεγάλη τιμή.»
Επιμέλεια μετάφρασης: Κλεονίκη Καραγκούνη, Μέλος του Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού του ΟΠΑ.
